ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІНЕ БАҒЫТТАЛҒАН БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
№24 Дайджест. TALIS-2018 НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ ІІ ТОМЫ: БІЛІКТІ КӘСІПҚОЙ МАМАНДАР РЕТІНДЕГІ МҰҒАЛІМДЕР МЕН МЕКТЕП БАСШЫЛАРЫ
Швециядағы мұғалім мамандығының мәртебесі мен тартымдылығын арттыру. Швеция ұлттық білім агенттігі (Skolverket) болашақта елде мұғалімдер тапшылығы орын алатынын болжап отыр. 2014 жылы Швеция үкіметі Ұстаздық кәсіп өкілдерінің ұлттық жиынтығын ұсынды, онда бұл жағдайдың алдын алу және мамандықтың тартымдылығын арттыру шаралары қамтылған. Бұл құжат мұғалімдердің құзіреттілігі мен дамуына байланысты жалақыны көтеру және жалақыны тез көтеру түріндегі қаржылық ынталандырулар қамтылды. Бұдан кейін 2016 жылы мұғалімдердің жалақысын көтеру бастамасы (Lärarlönelyftet) жүзеге асырыла бастады, оның аясында мұғалімдер кәсіби біліктілікті арттыру бағдарламасын сәтті аяқтаған соң марапатталады.
Үкімет стратегиясының екінші кезеңінде баламалы оқыту жолдарын ұсыну және жаңа мұғалімдерге берілетін мемлекеттік гранттарды көбейту арқылы мамандықты игеруді жеңілдету және ынталандыру шаралары қарастырылады. Сондай-ақ, мемлекеттік гранттар педагогтердің еңбек жағдайларын жетілдіру және мансабын жоғарылату мақсатында қолданылды. Бұл өз кезегінде мұғалімдердің бұл саладан кетуін тоқтатты.
Бұл шаралар «Әрі қарай тарат» (För det vidare) деп аталатын ақпараттық науқанмен бірге жүргізілді. Бұл науқан жас мамандарды осы салаға тартуға, мектептерде бұрыннан бері жұмыс істейтін мұғалімдерді ынталандыруға және бұл мамандықтың әлеуметтік мәртебесін арттыруға бағытталған. Веб-сайт арқылы жүзеге асырылған бұл медиа науқан мұғалім мамандығы туралы жалпы ақпаратты, оларға берілетін мүмкіндіктерді қамтиды және осы салаға келген жас мамандарға қажетті ақпаратты барынша қызықты етіп жеткізуге тырысады.
Корея Республикасы мұғалімдерінің қанағаттану деңгейін арттыру. 2016 жылы Корея Республикасының Білім министрлігі мұғалімдердің ақылақтық рухы мен қанағаттану деңгейін жетілдіру үшін «Өзіндік даярлық жүйесі негізіндегі демалыс» бағдарламасын енгізді. Бұл бағдарлама бойынша мұғалімдерге оқу немесе денсаулығын қалпына келтіру мақсатында бір реттік демалыс алу мүмкіндігі беріледі. Мұғалімдердің кемінде он жыл педагогикалық өтілі болуы керек және олардың демалысы бір жылдан аспауы керек. Бұл шара кәсіби тұрғыдан даму мен өзін-өзі жетілдіруді ынталандыруға, сондай-ақ бұл саладан кетуді ойлап жүрген мұғалімдерді сақтап қалуға бағытталған. Корея сонымен қатар елордалық және провинциялық білім беру деңгейлерінде мұғалімдерге арналған Эмоциялық білім беру орталықтарын құрды. Олардың мақсаты – қудалау немесе қорқытудан зардап шеккен мұғалімдерге тиімді қолдау көрсету және қызметіне келтірілетін қиянаттың алдын алу арқылы мұғалімдердің құқықтарын қорғау.
Словакиядағы мұғалімдердің жүктемесін азайту. Ұлыбританияның бастамасынан кейін Словакия мұғалімдерге едәуір жүктеме салатын үлкен әкімшілік жұмыс көлемін азайту шараларын қабылдады. 2015 жылы Білім, ғылым, зерттеу және спорт министрлігі білім беру саласының өкілдері мен министрлік қызметкерлерінен құралған жұмыс тобына мұғалімдерді әкімшілік жұмыстан босатуды тапсырды. Тиісінше, көптеген бюрократиялық рәсімдер орындау жеңілдей түсті, автоматтандырылды немесе тіпті жойылды. Словакия мемлекеті үкімет манифестінде және Ұлттық білім беру реформасы бағдарламасының бірінші іс-шаралар жоспарында (2018-19) жұмыс жүктемесі мәселелерін шешуге қатысты өз міндеттемелерін білдірді.
Бельгияның Фламанд қауымдастығында жас мұғалімдердің жұмыс қауіпсіздігін арттыру.
2018 жылы Фламанд үкіметі өзінің әлеуметтік серіктестерімен білім беру саласында жұмысқа орналасу мүмкіндіктеріне қатысты үш жаңа ұжымдық шартқа (Collectieve arbeidsovereenkomsten, CAOs) отырды. Педагогикалық мансаптың тұрақтылығын арттыру және жас мұғалімдердің еңбек қауіпсіздігін күшейтуге бағытталған бірқатар шаралар бекітілді. Жалақы кестесі қайта қаралды және жұмыс жолын енді бастаған мұғалімдер үшін шарт бойынша өсу үдерісін жеңілдету арқылы жұмыс қауіпсіздігі күшейтілді. Үздіксіз мерзімге берілетін уақытша шартқа қойылатын ең төменгі талаптар үш жылдан екі жылға дейін және 720 оқу күнінен 690 күнге дейін қысқартылды. Мектепте тиісті оқу сағаттары қаржыландырылған жағдайда, бұл жаңартылған шарт жас мұғалімдердің шартының автоматты түрде ұзартылатынына кепілдік береді. 2018 жылы Фламанд қауымдастығы осы бастаманы қолдау мақсатында белгілі бір бастауыш және орта мектептердің мұғалімдері арналған платформа құрды. Бұл пилоттық жобада жас және уақытша сабақ беретін мұғалімдерге тәжірибелі мұғалімдердің орнына ұзақ мерзім бойы, яғни кем дегенде толық оқу жылы бойы сабақ беруге немесе басқа да маңызды педагогикалық міндеттерді орындау бойынша шарттар ұсынылды. Платформаның алдын ала талдауына сәйкес, тіркелген 3 300 мұғалімнің тек 10 пайызы ғана бұл платформаны пайдаланып үлгермеген. Алайда, мұғалімдердің тек 10%-ы ғана тұрақты шарттар негізінде ұсыныстар алды. Бұл жыл бойы тек белгілі бір сыныптарға ғана сабақ беру мүмкіндігін азайтады. Бұл платформаның әсері оның бастапқы мақсаттарға толық сәйкес келмейтінін көрсетеді. Сонымен қатар, үкімет кейбір демалыс бағдарламаларына байланысты штаттық мұғалім жұмыста болмаған жағдайда, оны алмастыруға бағытталған 6000 жаңа жұмыс орындарын ашты. Сонымен қатар талапкерлер үшін міндетті бастапқы тәлімгерлік немесе нұсқаулық енгізілді және жаңа мұғалімдерді қабылдау үдерістерін әзірлеу үшін мектептерге қосымша ресурстар бөлінді.
Шанхайдағы мұғалімдерді аттестаттау (ҚХР). TALIS 2018 зерттеуінде Шанхай мектептерде мұғалімдерді ресми бағалаудың таралуын өлшейтін барлық көрсеткіштер бойынша жоғары орындарда тұр. 2009 жылдан бастап мұғалімдердің жалақысы олардың көрсеткен нәтижелеріне байланысты есептеле бастады. Сондықтан мұғалімдерді аттестаттаудың әртүрлі әдістері кеңінен қолданыла бастады. Жаңа жүйеге сәйкес мұғалімдердің жалақысы негізгі және сыйлықақылық болып бөлінеді. Мұғалімдердің жалпы жалақысының шамамен 30%-ын құрайтын сыйлықақы компоненті жұмыс жүктемесі, мектеп жұмысына қосқан үлес және бағалау нәтижелері сияқты факторларға негізделген. Осы бағыттағы жұмыстар мұғалімдерді аттестаттау жүйесінің одан әрі дамуына ықпал етті. Бүгінгі таңда бұл аттестаттау критерийлерінің жоғары сапалы тізбесімен және көптеген дереккөздер мен аттестаттау әдістерін қолданумен сипатталады. Мұғалімдердің жұмысын бағалаумен қатар, мұғалімдер кездесетін проблемалар мен қиындықтар туралы ақпарат жинау да маңызды.
Шанхай бағалау жүйесінің табыстылығы мен тиімділігі төрт тірекке негізделген. Біріншіден, аталмыш модель әкімшілік және дамыту компоненттерін біріктіреді, бұл оны мектептер үшін де, мұғалімдер үшін де пайдалы етеді. Екіншіден, әрбір мектеп мұғалімдерді аттестаттаудың жеке тәжірибесін қалыптастыруға, мектеп автономиясын сақтауға және мектепті жетілдіруге ықпал етуге жауапты. Үшіншіден, қатаң техникалық стандарттар мен жиі жүргізілетін бағалау шаралары жиналған деректердің сапасын қамтамасыз етеді, яғни мұғалімді бағалау үдерісі әділ және сенімді болып танылады. Алайда, аттестаттау жүйесі білім беру жүйесінің психологиялық және әлеуметтік динамикасына сәйкес келмесе, қатаң техникалық талаптар жеткіліксіз болатынын ескерген жөн. Аттестаттау бағдарламаларының бұл техникалық емес аспектісі – төртінші тірек – мұғалімдерге оң әсер ету үшін өте маңызды.
Францияның нашар мектептеріне біліктілігі жоғары мұғалімдерді тарту және сонда жұмыс істеуін жалғастыруды қамтамасыз ету мақсатында берілетін қаржылық ынталандыру. 1981 жылы Францияда қосымша ресурстар мен аз қамтылған мектептерге көңіл бөлуге бағытталған Zones d’Education Prioritaire (ZEP) – білім беру саласындағы өтемақы саясаты қабылданды. Мысалы, 1992 жылы ZEP саясаты аясында жұмыс істейтін мұғалімдерге жыл сайынғы 600 еуро көлеміндегі сыйақы тағайындалды. 1987-1992 жылдардағы мәліметтер талдауына сәйкес қаржылық сыйақы мөлшері мен саяси бағдарламаны қабылдау жағдайы нашар мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдерді ұстап қалу маңызды екені анықталды. Содан бері бұл саяси бағдарлама айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Мысалы, 2015 жылдың қыркүйегінен бастап әлеуметтік-экономикалық жағдайы төмен аудандардағы мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдер 1 734 евродан 2 312 еуроға дейін жылдық сыйлықақы алады. 2019 жылдың қыркүйек айынан бастап, ең қолайсыз аймақтардағы мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдерге (REP +) жыл сайынғы жалақысына 4 646 еуро көлемінде қосымша ақы төленеді.
Шанхайдағы (ҚХР) мектепаралық кәсіби ынтымақтастық. Шанхайда педагог мамандардың жұмысы мұғалімдерге үздіксіз кәсіби білім алуда күнделікті бірлесіп жұмыс істеуге мүмкіндік беретіндей етіп ұйымдастырылған. Оқуға бөлінген уақыт аптасына 12 сағатпен шектелгендіктен, мұндай ынтымақтастық орнатып, бірлескен жұмысқа қажетті мүмкіндік пен уақыт пайда болады. Осы жұмыс барысында мұғалімдер басқа мұғалімдердің сабақтарына бақылаушы ретінде қатысады немесе жас, тәжірибесінде қиындықтармен кездесетін мұғалімдерге тәлімгерлік жасайды. Мұғалімдер арасында озық тәжірибе алмасу Шанхай мемлекетінде бірлескен кәсіби дамуының өзекті бөлігі болып табылады.
Шанхайдағы Empowered Management бағдарламасы төмен нәтижелер көрсететін мектептерді қолдау және жетілдіруге бағытталған одан әрі қарайғы мектепаралық ынтымақтастықты қамтамасыз етеді. Осы бағдарлама аясында тиімділігі жоғары және тиімділігі төмен мектептер арасында екі жылға серіктестік қатынастар орнатылады, соның ішінде қала мектептері мен Шанхай маңындағы мектептер арасындағы ынтымақтастық. Екі мектептің мұғалімдері мен мектеп басшылары тығыз байланыста жұмыс істейді, соның ішінде мектептерге бару, тиімді тәжірибелерді талқылау, сабақтарды бақылау және сындарлы кері байланыс беру. Әріптес мектептердің қолдауы мектептердің оқу ұйымы ретінде дамуына көмектесу үшін мұғалімдер арасында зерттеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.
Вашингтондағы мұғалімдерге арналған көшбасшылық мүмкіндіктер (АҚШ) . Америка Құрама Штаттарында мұғалімдердің мектеп басшылығына және үкіметтің әртүрлі деңгейлерінде ұсынылатын білім беру саясатына қатысу мүмкіндіктері бар. Бұған мысал ретінде Вашингтон қаласындағы мемлекеттік мектептердің білім беру бөлімі бастығының «Мұғалімдер кабинетін» келтіруге болады. Вашингтондағы мұғалімдер кеңсесі мұғалімдерді бір жыл бойы қаланың мемлекеттік мектептері үшін ауданның білім беру және денсаулықты жақсарту жұмыстарына қатысуға міндеттемесін қамтиды. Кабинет мұғалімдердің жеке тәжірибелері туралы ойланатын, білім беру саясатының басымдықтары мен мемлекеттік мектептердің қажеттіліктерін және жаңа идеяларды жүзеге асыру мүмкіндіктерін талқылайтын форум ретінде жұмыс істейді. Бұл сонымен қатар мұғалімдерге ай сайынғы екі сағаттық кабинет отырысында әріптестерімен пікір алмасуға мүмкіндік береді. Бұрын кабинетте арнайы білім беру және педагогикалық ұжымның үздіксіз жетілдірілуі мен оқуын қамтамасыз ету үшін мұғалімдерді бағалау үдерісіндегі өзгерістер талқыланды.
Дереккөз:
OECD (2020), TALIS 2018 Results (Volume II): Teachers and School Leaders as Valued Professionals, TALIS, OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/19cf08df-en.